Suoma Sámedikki dán válgabaji dehalamos ášši lea veahkehit Suoma stáhta dárkkistit ng. sápmelašmeroštallama, nugo Ovttastuvvan našuvnnaid (ON) olmmošriektekomitea lea Suoma stáhta geatnegahttán 1.2.2019. ON olmmošriektekomitea čovdosat eai leat mat beare moaitámušat dahje ávžžuhusat. Áššis leat gažaldat olmmošriekteloavkideamis (ihmisoikeusloukkaus).

Tämä blogikirjoitus on luettavissa suomeksi täältä.

Álggahan dán bloggačállosa seamma áššiin, mas geavahin sáhkavuoru Suoma Sámedikki dievasčoahkkima doaibmamuitalusságastallamis 26.6.2020, muhto joatkkan de vel čiekŋalabbui go ovtta sáhkavuorus lea vejolaš mannat.

Lue Saamelaiskäräjien täysistunnossa 26.6.2020 pitämästäni, YK:n ihmisoikeuskomitean ratkaisuja käsittelevästä puheenvuorostani suomeksi lyhyesti Janne Hirvasvuopion blogista.

Doaibmamuitalusa álggus dehalamos áššit: válggat ja olmmošriektekomitea čovdosat

Suoma Sámedikki dievasčoahkkin dohkkehii bearjadaga 26.6.2020 jagi 2019 doaibmamuitalusa. Doaibmamuitalus álgá sátnejođiheaddji geahčastagain, mas čalmmustahttojuvvojit guokte dehalaš ášsi.

Vuosttas dehalaš ášši lea Suoma Sámedikki válga 2019. Válggaid boađusin mii áirasat oaččuimet álbmogis luohttámuša leat Sámedikki lahttut ja bargat doppe eamiálbmot sámiid iešmearrideami ovdii. Sámediggeválggain lea alla árvu ja válgalávdegoddi bargá mávssolaš barggu. Lea hui dehalaš, ahte Suoma Sámedikki válgalávdegottis lea nana iešmearrideapmi. Iežan bealis hálidan giitit válgalávdegotti buori barggus, ráhčamušain ja vuollánmeahttun vuoiŋŋas sámiid iešmearrideami doalaheami ja nannema ovdii ‒ vuot oktii.

Nubbin dehalaš áššin máinnašuvvojit ON olmmošriektekomitea guokte čovdosa 1.2.2019 ng. sápmelašmeroštallamis ja dan dulkomis (čoavddus 1 gávdno eaŋgasgillii dáppe ja čoavddus 2 eaŋgasgillii dáppe). Čovdosiin leat guokte erenoamaš dehalaš čuoggá boahtteáiggi dáfus:

1. ON olmmošriektekomitea dadjá, ahte Suoma stáhta lea geatnegahtton (is obligated) dárkkistit sámediggelága 3 §:a nappo ng. sápmelasmeroštallama. Dárkkisteamis galgá sihkkarastit, ahte sámediggeválggaid kriterat jienastavuoigatvuhtii leat meroštallojuvvon nu, ahte dat gudnejahttá sámi álbmoga vuoigatvuođa návddašit siskkáldas iešmearridanrievttis. Seammaláhkai dárkkisteamis galgá sihkkarastit, ahte kriterat jienastanvuoigatvuhtii geavatlaččat heivehuvvojit nu, ahte dat gudnejahttá sámi álbmoga vuoigatvuođa návddašit siskkáldas iešmearrideamis.
2. ON olmmošriektekomitea dadjá, ahte Suoma stáhtas lea maiddái geatnegasvuohta (is also under an obligation) váldit buot dárbbašlaš lávkkiid eastadan dihte sullasaš riekterihkkumušaid dahje -loavkidemiid boahtteáiggis.

Duogáš: Olmmošriekteloavkideapmi

ON olmmošriektekomitea čovdosat bohte guovvamánus 2019. Čovdosat gusket Suoma alimus hálddahusrievtti (AHR) mearrádusaid (2011 ja 2015), main dat luittii Suoma Sámedikki válgalogahallamii 4 + 93 olbmo Sámedikki orgánaid mearrádusaid vuostá.

Gažaldat lea olmmošriekteloavkideamis.

ON olmmošriektekomitea gávnnahii, ahte AHR mearrádusat rihkkot olmmošvuoigatvuođaid. Namalassii gažaldagas lea ng. SP-soahpamuša loavkideapmi. Nappo ON siviila- ja politihkálaš rivttiid riikkaidgaskasaš oktasašsoahpamuša artihkkala 25 loavkideapmi sihke okto ja ovttas artihkkaliin 27, ja go dulkojuvvo artihkkala 1 bokte.

(Artihkal 25 guoská politihkalaš oassálastinrivttiid, artihkal 27 vehádagaid rivttiid ja artihkal 1 álbmogiid iešmearridanrievtti. SP-soahpamuš lea okta ON olmmošvuoigatvuođasoahpamušain, mii bođii fápmui Suomas jagis 1976.)

Mearkkašupmi ja momentum: Suopma lea geatnegahtton čorget dili

ON olmmošriektekomitea čovdosat leat loahpalaččat, vaikke Suoma Sámedikki dievasčoahkkimis 26.6.2020 vel lebbejuvvojedje boasttodieđut ášši birra.

ON olmmošriektekomitea čovdosiin ii maid leat sáhka dušše moaitámušain dahje ávžžuhusain, dego almmolaš ságastallama vuođul soaitá boahtit govva. Gažaldagas lea SP-soahpamuša loavkideapmi.

ON olmmošriektekomitea čovdosat nappo mearrádusat sulastahttet geavatlaččat duopmostuoluid mearrádusaid daid riikkain, mat figget gudnejahttit olmmošvuoigatvuođaid. Dain lea nana fápmu.

ON olmmošriektekomitea čovdosiin lea stuorra mearkkašupmi danin, go dat huksejit čielga momentuma sámediggelága ođasmahttimii Suomas.

Čovdosiin lea stuorra mearkkašupmi danin, go dat huksejit čielga momentuma sámediggelága ođasmahttimii Suomas.

Suopma ferte divvut dili ja sihkkarastit, ahte sámiid iešmearrideapmi eamiálbmogin gudnejahttojuvvo dás duohko. Mii Sámedikkis fertet veahkehit stáhta čorget dili dakkárin, ahte dat čuovvu eamiálbmogiid rivttiid, ovdamearkan ON eamiálbmogiid rivttiid julggáštusa (UNDRIP).

ON olmmošriektekomitea čovdosat galget mu mielas váikkuhit sihke ng. sápmelašmeroštallama sisdollui ja dan dulkomii.

Ovdamearkan, ng. sápmelasmeroštallama ferte divvut dakkárin, ahte Suoma sápmelaččaid virggálaš ovddasteaddji Sámediggi sáhttá dan viimmat dohkkehit. Meroštallama iešidentifikašuvnna mearkkašupmi galgá dás duohkoge leat, ahte olmmoš addá lobi merkejuvvot válgalogahallamii, daningo geange ii sáhte (earret eará nuppi máilmmisoađi dáhpáhusaid dihte) iežas dáhtu vuostá merket registtariidda, maid sáhttá dulkot etnihkálas registtarin. Meroštallama objektiivalaš kriterat fertejit vuolgit sámegielas vuosttasin ohppojuvvon giellan. Ng. lappalaščuoggá galgá sihkkut eret, daningo tearbma lappalaš čujuha dološ dokumeanttain olbmo ealáhussii, ii etnisitehtii.

Lassin, ng. sápmelasmeroštallama dulkojumi galgá maid doalvut dan guvlui, ahte sámiid iešmearridanriekti eamiálbmogin iežas álbmoga lahttovuođas nannejuvvo ja duođaid gudnejahttojuvvo ‒ iige mana maŋosguvlui.

Loga lasi

Olgoministeriija siidu SP-soahpamuša birra (suomagillii)

Sámediggi 1.2.2019: ON:id olmmošvuoigatvuođakomitea: AHR:a mearrádusat jagi 2015 sámediggeválggaid válgalogahallamis loavkidedje olmmošvuoigatvuođaid

Suoma olgoministeriija 1.2.2019 (suomagillii): ON olmmošriektekomiteas guokte čovdosa sámedikki válgalogahallamii dohkkeheami guoski áššis (YK:n ihmisoikeuskomitealta kaksi ratkaisua saamelaiskäräjien vaaliluetteloon hyväksymistä koskevassa asiassa)

Sámi Árvvut rs 4.2.2019: Sápmelaččain galgá leat vuoigatvuohta mearridit iežaset identiteahtas ja etnihkalašvuođas

News Now Finland -kolumna: Pirita Näkkäläjärvi 6.2.2019 (eaŋgasgillii): Mearkkašahtti čovdosat addet ođđa doaivaga sámiide (Landmark decisions bring new hope for the Sámi)

Ávvir 6.2.2019: ‒ ON olmmošriektekomitea mearrádusat addet ođđa doaivaga sámiide